2576. Liệu đã có một chủng COVID lai xuất hiện sau làn sóng dịch mới nhất của Việt Nam hay không? Không chính xác

THE CONVERSATION – by Lara Herrero, Research Leader in Virology and Infectious Disease, Griffith University

June 15, 2021

Ba Sàm lược dịch

Gần đây, chúng ta đã nghe nói có một “biến thể lai” mới của coronavirus đã được phát hiện ở Việt Nam, trong bối cảnh số ca bệnh trong nước này tăng đột biến.

Ban đầu, biến thể này được mô tả là sự lai tạo giữa các chủng virus ở Anh (nay là Alpha) và Ấn Độ (nay là Kappa B.1.617.1 và Delta B.1.617.2).

Nhưng điều này thực sự có nghĩa là gì? Và nếu chúng ta tìm hiểu về khoa học đằng sau lối hoạt động của virus, thì liệu một loài lai có thực sự như những gì chúng ta đang thấy không?

‘Hybrid’ là gì?

Trong virus học, tên khoa học của một loài lai (hybrid) là “tái tổ hợp” (recombinant). Tái tổ hợp là khi hai chủng lây nhiễm vào một người cùng một lúc và kết hợp với nhau để tạo ra một chủng mới.

Diễn tiến này phổ biến ở bệnh cúm, nơi nó thường được gọi là “sự thay đổi kháng nguyên”.

Mối quan tâm chính đối với sự tái tổ hợp của virus là khả năng chủng mới sẽ nhanh chóng xuất hiện với những ưu điểm của cả hai chủng và bạn sẽ nhận được, ví dụ, một chủng vừa dễ lây truyền hơn, vừa tái tạo nhanh hơn. Điều này cũng có thể đúng với kiểu đột biến dần dần, nhưng nó cần nhiều thời gian hơn.

Các bằng chứng mới nổi cho thấy coronavirus có thể trải qua quá trình tái tổ hợp, do đó nó có thể là nguyên nhân tạo ra những nguồn gốc của SARS-CoV-2, loại vi rút gây ra COVID-19. Có bằng chứng, ở mức độ vừa phải, là bản thân SARS-CoV-2 đã trải qua một số quá trình tái tổ hợp gần đây, với các báo cáo ban đầu cho thấy một sự kiện tái tổ hợp có thể xảy ra thậm chí giữa một biến thể Alpha (B.1.1.7) và Epsilon (B.1.429).

Điều quan trọng cần lưu ý, là các báo cáo này mới được công bố và một số nội dung khoa học vẫn chưa được xem xét lại. Vì vậy, vai trò của tái tổ hợp trong quá trình tiến hóa của SARS-CoV-2 vẫn cần được khẳng định.

Theo báo cáo ban đầu của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), hiện nay giải trình tự gen cho thấy chủng đang lưu hành ở Việt Nam là chủng Delta đã phát triển thêm một số đột biến.

Về mặt khoa học, và theo WHO, điều này có nghĩa là nó hoàn toàn không phải là một “con lai”. Đúng hơn, đó là một phiên bản đột biến của biến thể Delta.

Biến thể Delta đầu tiên được phát hiện ở Ấn Độ và sau đó đã lan rộng khắp thế giới, bao gồm cả đến Úc. Các báo cáo ban đầu cho thấy nó dễ lây lan hơn và có thể gây chết người hơn các biến thể khác, khiến các cơ quan y tế, bao gồm cả ở Việt Nam, phải cảnh giác cao độ.

Chúng ta chưa biết chi tiết về những đột biến bổ sung nào được tìm thấy trong phiên bản Việt Nam của biến thể Delta. Nhưng chúng ta đã từng thấy hiện tượng này trước đây, khi các đột biến được biết đến trong một biến thể, được báo cáo là nó tích tụ trong một biến thể SARS-CoV-2 khác.

Những gì chúng ta biết và không biết

Cuối tháng trước, các quan chức y tế Việt Nam cho biết cái gọi là biến thể lai đang lưu hành này rất nguy hiểm và có khả năng lây t r uyền cao hơn các chủng virus khác. Họ cho biết đó là nguyên nhân đằng sau sự gia tăng các ca l â y nhiễm mà Việt Nam đã trải qua trong tháng Năm.

Các báo cáo ban đầu này dựa trên các quan sát lâm sàng. Liệu biến thể đột biến này có khả năng lây nhiễm cao hơn hay không và mức độ mà nó có thể liên quan đến sự gia tăng các ca nhiễm trùng hiện nay ở Việt Nam, đều vẫn chưa chắc chắn.

Khi ai đó được chẩn đoán mắc COVID-19, không phải lúc nào người ta cũng thực hiện giải trình tự toàn bộ bộ gen trên mẫu virus của họ. Thường là một quá trình tốn kém và tốn thời gian do các quan chức y tế công cộng, nhà dịch tễ học và nhà virus học thực hiện, để hiểu và dự đoán sự di chuyển của một đợt bùng phát.

Điều này có nghĩa là không phải quốc gia nào cũng có khả năng cung cấp nhanh chóng các trình tự toàn bộ bộ gen SARS-CoV-2. Vì vậy, các chi tiết chính xác về chủng loại nào đang lưu hành sẽ luôn đến sau các báo cáo về số ca bệnh.

Có thể chúng ta vẫn chưa biết liệu chủng Delta bị biến đổi này có phải là chủng chủ yếu lưu hành ở Việt Nam hay không. Việt Nam vẫn chưa tiến hành phân tích đầy đủ dữ liệu bộ gen từ đủ mẫu bệnh phẩm hoặc chưa công bố công khai thông tin này.

Ngoài ra, chúng ta vẫn chưa biết liệu biến thể đột biến này có khả năng lây truyền cao hơn, hay là nó gây ra COVID-19 nghiêm trọng hơn so với biến thể Delta hoặc SARS-CoV-2 ban đầu hay không. Chúng ta cũng không biết liệu nó có ảnh hưởng đến mức độ hoạt động của vaccine COVID hay không.

Để trả lời những câu hỏi này, chúng ta sẽ cần dữ liệu bộ gen chi tiết hơn, thời gian để xem mọi thứ diễn ra như thế nào trong cộng đồng, cũng như dữ liệu từ các nghiên cứu khoa học và lâm sàng liên quan đến những người bị nhiễm biến thể này.

Những cái tên mới

Khi đại dịch COVID-19 tiếp tục phát triển, các chủng SARS-CoV-2 cũng gây ra sự hỗn loạn.

Các báo cáo ban đầu tập trung vào “biến thể Vương quốc Anh” hoặc “biến thể Ấn Độ”, v.v.

Nhận thấy sự cần thiết của một hệ thống đặt tên phổ biến, WHO đã đánh giá phân loại bộ gen của các chủng và cung cấp các tên mới, tổng quát hơn dựa trên bảng chữ cái Hy Lạp.

Danh sách đó bao gồm cả “biến thể quan tâm” và “biến thể quan ngại”. Trong khi Delta được phân loại là một “biến thể quan tâm”, thì biến thể Delta đã thay đổi này được phát hiện ở Việt Nam lại không được liệt kê ở giai đoạn này.

Để được coi là một biến thể mới của virus hoặc chủng virus, một biến thể cần phải thể hiện các đặc tính vật lý riêng biệt và do đó nó phải hoạt động khác với virus gốc hoặc chủng hiện có. Theo quan điểm của WHO, điều này dường như không đúng với chủng Delta đột biến. Ít nhất là chưa.

Một lời nhắc nhở mạnh mẽ

Việt Nam là quốc gia tự hào về việc kiềm chế được dịch bệnh, với thành công bước đầu trong các biện pháp kiểm soát biên giới và sức khỏe cộng đồng. Điều này dẫn đến các giai đoạn không có sự lây truyền trong xã hội. Hiện tại, nước này đang ghi nhận hơn 200 trường hợp mới mỗi ngày (vào ngày 10 tháng 6 là 413 trường hợp).

Có phải chủng lai hay không trong đợt dịch này, tình cảnh của Việt Nam phải là một lời nhắc nhở đối với thế giới – và đặc biệt là các quốc gia như Úc, có thành tích tốt tương tự trong việc kiềm chế dịch bệnh – về tầm quan trọng liên tục của việc giãn cách xã hội và tiêm chủng, trong cuộc chiến chống lại COVID-19 của chúng ta.

Tác giả: Lara Herrero là Trưởng nhóm nghiên cứu về virus học và bệnh truyền nhiễm, Đại học Griffith, Úc. Cô không làm việc cho, tư vấn, sở hữu cổ phần trong, hoặc nhận tài trợ từ bất kỳ công ty hoặc tổ chức nào có thể hưởng lợi từ bài viết này.

Liên quan: